بررسی نسبت دین و اخلاق در قرآن کریم

مروری بر فصول از دیدگاه ما، همه مشکلات اجتماعی در قرن حاضر، از عدم پایبندی به دین و اخلاق ناشی می شود. عدّه زیادی از افراد هوسران در راستای تحقّق منافع شخصی خود، جهان بینی خاصّی را مطرح کرده و به دنبال سکولاریزه کردن جوامع هستند، امّا متوجّه این نکته شده اند که به جهت فطری بودن دین و اخلاق، به راحتی نمی توانند انسان ها را از دین و اخلاق دور کنند لذا برای اینکه ندای آنها با ندای فطرت انسان ها سازگار باشد، می گویند ما اخلاق را قبول داریم امّا با دین مخالفیم و برای نفی دین به انحرافات مسیحیّت تحریف شده، اشاره می کنند، و در نقطه مقابل آنها عدّه ای از افراد به ظاهر متدیّن(اشاعره)، هرگاه کار غیراخلاقی خود را به خدا نسبت می دهند؛ پس عدّه ای اخلاق را قبول ندارند و عدّه ای دین را؛ لذا مسأله این است که نسبت بین دین و اخلاق چیست؟ آیا دین با اخلاق تعارض دارد یا تعامل؟ آیا آنچه اشاعره به عنوان اتّحاد دین و اخلاق مطرح کرده اند مبنای صحیح عقلی و شرعی دارد؟ ما در این پژوهش این مسأله را به عناوین متعدّدی تحلیل کردیم؛ پس این تحقیق شامل شش فصل است که به خلاصه فصول اشاره می کنیم: فصل اول: کلّیّات در این فصل، به بررسی مبادی تصوریّه پرداخته شده است. یعنی مفهوم نسبت، دین، اخلاق و برخی از کلماتی که تبیین آن کلمات، از مقدّمات و از مبادی تصوّریّه مسأله محسوب می شود، تبیین شده است. فصل دوم: مبانی قرآنی در مسأله نسبت دین و اخلاق این فصل به بررسی مبادی تصدیقیّه مسأله اختصاص دارد. مباحث انسان شناسی، معرفت شناسی و نقش توحید در نظام اخلاقی قرآن کریم به عنوان مبادی تصدیقیّه در این فصل، تبیین شده است. فصل سوم: دیدگاه های ترابط دین و اخلاق دیدگاه های مختلف در نسبت دین و اخلاق، در این فصل تبیین شده است. ویلیام بارتلی که در تحقیق خودش اقوال مختلفی را به عنوان دیدگاه های نسبت دین و اخلاق مطرح کرده است، را ذکر کردیم، اما همه این اقوال را می توان در سه قول خلاصه کرد، همان سه قولی است که استاد مصباح یزدی مطرح کرده اند: 1. تباین دین و اخلاق 2. اتحاد دین و اخلاق 3. تعامل دین و اخلاق. فصل چهارم: تعامل دین و اخلاق در قرآن کریم در فصل چهارم، تعامل دین و اخلاق در قرآن کریم، بررسی شده است. وابستگی هایی دین به اخلاق، و نیازمندی هایی هم اخلاق به دین دارد. در این فصل، علاوه بر ذکر نیازمندی های دین و اخلاق به یکدیگر، مسأله فطرت به عنوان حلقه اتّصال دین و اخلاق، ذکر شده است. فصل پنجم: چالش های ترابط دین و اخلاق در این فصل علاوه بر نقد اخلاق سکولار و دین ستیز، برخی از شبهاتی که با عنوان تعارض و تباین دین اخلاق در غرب مطرح شده، بررسی شده است. فصل ششم: نتیجه در این فصل نتیجه تحقیق ذکر شده است. نتایجی که به دست آمد عبارتند از: 1. مباحث انسان شناسی، معرفت شناسی و مبحث توحید از مبانی قرآنی مسأله بوده و توحید مهمّ ترین مبنای نظام اخلاقی اسلام است. 2. از دیدگاه قرآن کریم، قول به اتّحاد دین و اخلاق و قول به تباین دین و اخلاق مردود بوده و بین دین و اخلاق نسبت تعامل برقرار است. 2. از دیدگاه قرآن کریم، دین و اخلاق، در موارد مختلفی به همدیگر نیازمندند. 3. به خلاف سکولارها که معتقدند بین دین و اخلاق تباین وجود دارد و اخلاق بدون دین را پیشنهاد می کنند، عقل و نقل بر این دلالت دارند که تمسّک واقعی به اخلاق بدون تمسّک به دین حقّ، امکان پذیر نیست.